CHRIS CUNNINGHAM: Szczęśliwy outsider

Oglądając telewizję wchłaniamy tysiące obrazów i dźwięków, często nie zwracając uwagi na to, kto je wytwarza. Brak zainteresowania autorem szkodzi przede wszystkim takiej formie telewizyjnej jak wideoklip. Wielu twórców bardzo dobrych wizualizacji pozostaje w cieniu muzycznych gwiazd, którym to przypisuje się „autorstwo” teledysków. Czy tworzenie obrazów ma być czymś gorszym? Czy osoba ilustrująca dźwięki musi pozostawać anonimowa?

Może i tak być musi, ale zawsze istnieje wyjątek, który potwierdza regułę. W tym wypadku jest nim Chris Cunningham – wybitny artysta wideo, którego prace zobaczymy w sierpniu w Katowicach w ramach wystawy „Szczęśliwi outsiderzy z Londynu i Szkocji”.

Chris Cunningham, trzydziestodwuletni twórca wideoklipów takich gwiazd muzyki pop jak Madonna czy Björk, bądź też elektronicznych warpowskich gwiazdeczek jak Aphex Twin czy Squarepusher, zaczął swoją twórczość bardzo wcześnie. Już w dzieciństwie spędzał czas na rysowaniu komiksów, rzeźbieniu, robieniu filmów i konstruowaniu robotów. Do tego wszystkiego gdzieś w tle towarzyszyły mu elektroniczne utwory Tangerine Dream i Vangelisa, którymi raczył go jego ojczym. Jako szesnastolatek ucieka z małej rodzinnej miejscowości Lakenheath w hrabstwie Suffolk do Londynu i szybko rozpoczyna pracę w branży filmowej. Na początku projektuje potwory do horrorów Clive’a Barkera, później pracuje nad wyglądem Obcego w trzeciej części reżyserowanej przez Davida Finchera. Tworzy kostium Sylvestra Stallone grającego rolę sędziego Dredda, współpracuje przez półtora roku ze Stanleyem Kubrickiem na planie „A.I.” (pomysł przejęty i ukończony przez Stevena Spielberga). Nastoletni Chris większość czasu poświęca pracy, w tym samym okresie odkrywa LSD. Psychodeliczne sesje kończą się najczęściej przestrzennymi i obrazowymi halucynacjami, będącymi wizualizacjami muzyki, której słuchał, a z tego miejsca droga do teledysków jest już prosta. Debiutuje w 1995 roku obrazem do utworu „Second Bad Vibel” elektronicznego szkockiego duetu Autechre, następnie realizuje kilka bardziej tradycyjnych klipów (dla Jesus Jones i Placebo) oraz parę reklamówek, w tym Nissana i Playstation. Lecz sukces i sławę przynoszą mu dwa teledyski. Pierwszy to „Come To Daddy” – długi siedmiominutowy obraz blokowiska, na którym to pewna starsza pani wyprowadza swojego pieska na spacer. W trakcie przechadzki zostaje zaatakowana przez zgraję dzieciaków i ich tatusia noszących twarz Richarda D. James'a (Aphex Twin). To modyfikowanie twarzy stało się znakiem rozpoznawczym Cunninghama, ten sam chwyt wizualny zastosuje on w dwa lata później w klipie Aphex Twina „Windowlicker”, tym razem nakładając maski tej samej zniekształconej twarzy na kobiece ciała. Obraz ten jest parodią stereotypowych klipów R’n’B, w których to panie prezentują swe wdzięki w skąpych strojach kąpielowych. Szybko rozpętał się skandal, autora oskarżono o rasizm i seksizm, pierwszy zarzut szybko został odrzucony – w końcu chodziło tylko o rodzaj wykorzystanej konwencji, do drugiego zarzutu szybko się przyznał stwierdzając, iż jeśli jego praca jest seksistowska, to takimi jest połowa prezentowanych w telewizjach muzycznych teledysków. Drugim przełomowym klipem był „All Is Full Of Love” stworzony dla islandzkiej piosenkarki Björk. Jest z niego ogromnie zadowolony, jak sam stwierdził udało mu się połączyć dwie rzeczy, które fascynowały go jako nastolatka: roboty i pornografię. Spokojne i statyczne przedstawienie dwóch androidów z twarzą wokalistki, które śpiewają i zakochują się w sobie, ciągle będąc konstruowanymi, bardzo mocno zapada w pamięć. Nagrody i nominacje posypały się w ogromnej ilości, by wymienić najważniejsze: MTV Video Music Awards czy Grammy.

Największym komercyjnym sukcesem był jednak teledysk promujący płytę „Ray Of Light” Madonny. „Frozen”, bo o nim mowa, po prostu opanował MTV. Cunningham wykreował nowy wizerunek artystki – bardzo tajemniczy i mroczny, jednakże daleki był on od konceptualnego charakteru obrazu przedstawiającego Björk. Kolejną pracą, z której Chris naprawdę jest zadowolony, w której osiągnął efekt najbliższy wyglądem temu, co znajdowało się w jego głowie, to „Only You” Portishead. Cóż z tego, że wokalistka Beth Gibbons o mały włos nie utonęła podczas kręcenia zdjęć, a prace nad usuwaniem pęcherzyków powietrza z obrazu trwały ponad miesiąc, efekt jest naprawdę imponujący. Powinniśmy zwrócić uwagę na chłopca w towarzystwie Beth, w dziwny sposób zawieszonego w przestrzeni, którego ruchy w doskonały sposób zsynchronizowane są z rytmem utworu.

To perfekcyjne współgranie dźwięku i obrazu charakteryzuje wszystkie prace Cunninghama, lecz największym osiągnięciem w tej dziedzinie jest „Come On My Selector” do drill'n'bass'owego utworu Squarepushera. Reżyser po raz kolejny prezentuje swoje ciemne i troszeczkę chore poczucie humoru przedstawiając historię ucieczki małej dziewczynki ze szpitala dla mentalnie chorych dzieci, w której pomaga jej mały piesek. Każda szalona konstrukcja rytmiczna ma swoje odbicie w obrazie, zwłaszcza w scenie walki z ogromnymi pielęgniarzami czy w momencie zamiany umysłów pomiędzy psem a jednym ze strażników. Powoli jednak Chris zaczyna odchodzić od komercyjnej działalności. Najpierw zrealizował krótkometrażowy film „Flex” z muzyką Aphex Twin'a, który zaprezentował podczas wystawy w Królewskiej Akademii Sztuki zatytułowanej „Apocalypse: Beauty And Horror In Contemporary Art”. Przy realizacji tego filmu zatrudnił jedynie aktorów pornograficznych, a ich ciała umieścił w przestrzeni, której nie można określić według zasad grawitacji czy praw geografii. Za pomocą obrazów i dźwięku chce on zaatakować zmysły, jednocześnie tworząc wysmakowane studium anatomiczne ludzkich ciał. Kolejnym krokiem w stronę sztuki współczesnej jest wideoinstalacja, jaką przedstawił na 49. Biennale Sztuki w Wenecji, a była to kolejna ilustracja do utworu Richarda D. James'a zatytułowana „Monkey Drummer”, w której małpka-robot w dowcipny sposób wykorzystuje specjalnie skonstruowany dla niej zestaw perkusyjny. Równocześnie próbuje rozpocząć pracę nad swoim debiutem pełnometrażowym, którym miałaby być ekranizacja kultowej powieści cyberpunkowej „Neuromancer”. Współpraca z autorem powieści Williamem Gibsonem nad scenariuszem zakończyła się pełnym sukcesem, a i ścieżka dźwiękowa podobno również już gotowa. Pozostaje jedynie czekać na dalsze dziwaczne efekty pracoholizmu Cunninghama. W katowickiej BWA przez cały sierpień będziemy mogli podziwiać trzy prace Cunninghama: ilustrację dźwiękową do „All Is Full Of Love” Björk oraz dwie instalacje wideo: „Flex” i „Monkey Drummer”. Oprócz tego zobaczymy całą plejadę nowych, ambitnych twórców z Londynu, Glasgow, Edyburga i Dundee. 26 twórców łączy postawa, którą angielski krytyk Tony Godfrey opisuje jako „szczęście z pozostawania na marginesie i wykorzystywanie tej pozycji w celu badania i komentowania świata”.

Tekst: Bartek Hilszczański [Ultramaryna lipiec/sierpień 2002]